Om het specifieke historische karakter van een dorps- of stadsgezicht te behouden kan dit door het rijk worden beschermd.

Definitie

Rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten betreffen met name historische structuren als straten, parken en verkavelingen. De Monumentenwet uit 1988 omschrijft deze als: ‘Groepen van onroerende zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel hun wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde en in welke groepen zich één of meer monumenten bevinden.’

Aanwijzingen

Rijksbescherming bestaat uit een aanwijzingsbesluit met een toelichting en een begrenzingskaart. De aanwijzing van gezichten uit de oudere bouwkunst (tot 1850) is inmiddels afgerond, die van de jongere bouwkunst (1850-1940) loopt momenteel nog.

Taak van de gemeente

De gemeente heeft tot taak om voor het rijksbeschermde gebied een bestemmingsplan op te stellen en daarin rekening te houden met de culturele waarden ervan. Nieuwe gebouwen kunnen wel worden toegevoegd, maar alleen als deze goed in het historisch gegroeide karakter passen.

Monitoring van wezenlijke veranderingen

Sinds 2015 monitort de RCE de veranderingen die plaatsvinden in de rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten. Hierbij wordt een vergelijking gemaakt met de toestand van het gezicht zoals deze 5 jaar eerder was. Hierbij wordt alleen naar de wezenlijke veranderingen gekeken. Dit zijn de veranderingen die iets hebben aangepast aan het unieke karakter van het gezicht. Er zijn geen uitspraken gedaan over de positieve of negatieve waarde van een verandering. Voor de monitoring van wezenlijke veranderingen wordt onderscheid gemaakt tussen 5 verschillende soorten rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten:

• De dichte stad: zeer hoge dichtheid, multifunctioneel;
• De groene stad: hoge  dichtheid , multifunctioneel;
• Bebouwingsensembles: hoge dichtheid , monofunctioneel: (bijvoorbeeld) tuindorpen, villawijken en industrieterreinen);
• Het dorp: gemiddelde dichtheid , multifunctioneel;
• Landschap: Landschappen met verspreide bewoning, lage dichtheid;
• Stadspark: ontworpen eenheid groen.

Erfgoed op de kaart

De RCE heeft een interactieve kaart ontwikkeld waarop zowel de archeologische als gebouwde rijksmonumenten, wederopbouwgebieden, beschermde stad- en dorpsgezichten, het werelderfgoed en de musea in Nederland samen getoond kunnen worden. Via de legenda is het mogelijk de kaartlagen aan te passen en in- of uit te zoomen. Daarnaast is het mogelijk de topografie van 1900 en kadastrale minuutplans uit 1811-1832 als kaartlagen te gebruiken. Open hier de kaart en de handleiding voor het gebruik hiervan. Kaartlagen van eerdere perioden (vanaf 1200) zijn in te zien via de Kaart van de Verstedelijking.