De grafieken tonen per jaar cumulatief het aantal rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten dat vanaf de inwerkingtreding van de Monumentenwet 1961 tot eind 2019 is aangewezen.

Geen nieuwe aanwijzingen in 2019

Eind 2019 waren er, net als eind 2018, in totaal 473 beschermde stads- en dorpsgezichten in Nederland. Er waren 2 gezichten in procedure.

Verschuiving van beeld- naar structuurdenken in jaren ’80

Bij de eerste aanwijzingen lag het accent van de aanwijzing op de zgn. 'beeldkwaliteit'. Dit leidde vooral tot aanwijzing van groepjes schilderachtige oude gebouwen, zoals het gebied rond een kerk. In de jaren tachtig werd 'structuur' meer en meer richtinggevend en werd behalve naar 'beeldkwaliteit' ook gekeken naar 'opzet' en 'typologie' van een dorp, stad of stadsdeel. Nu konden ook niet-bebouwde onderdelen als parken, grachten en landelijke verkaveling beschermd worden. Deze verschuiving, van beeld- naar structuurdenken, heeft zijn doorwerking gehad in de definitie van het begrip stads- en dorpsgezichten in de herziene Monumentenwet 1988.

Start inventarisatie in jaren ’90

In de jaren negentig begon men met het inventariseren van potentiele te beschermen gezichten uit de bouwperiode 1850-1940. Een deel hiervan is sinds 1991 daadwerkelijk aangewezen als beschermd gezicht, de meeste in 1991: 76 beschermde gezichten werden in dit jaar aangewezen. Behalve historisch gegroeide stads- en dorpskernen werden vanaf nu ook volledig ontworpen gebieden en bijzondere cultuurlandschappelijke ensembles (zoals de landgoederenzone in Wassenaar en de militaire zone Grebbelinie) beschermd.